Wykorzystanie międzynarodowych transakcji handlowych w procesie prania brudnych pieniędzy

Oryginalny tekst w: Zeszyt naukowy 14 „Studia i prace”, Kolegium Ekonomiczno – Społeczne Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, wydanie I, pod redakcją naukową Janusza Kalińskiego, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2008r.

Wstęp

Proces globalizacji przez powszechną mobilność towarów, osób i usług finansowych w tym systemów rozliczeń międzynarodowych, sprzyja rozwojowi nowych metod prania pieniędzy. Zauważyć tu także należy, że proceder ten wkracza do katalogu form przestępczości cybernetycznej[1]. Zjawisko to zaczyna rozprzestrzeniać się jednocześnie w strukturze poziomej oraz pionowej. Do poziomej struktury można zaliczyć dywersyfikację metod przestępczego procederu[2]. Natomiast do zmian w strukturze pionowej zaliczyć można czynniki geograficzne, migracyjne, mentalnościowe oraz specyficzne obszary gospodarcze, gdzie występuje duża liczba małych firm obsługująca dużą liczbą transakcji w handlu detalicznym o wysokich obrotach jak np. jubilerstwo, turystyka, handel samochodami itp.[3]

Analizując zorganizowane metody osiągania zysków z różnych przestępstw podstawowych[4], można przyjąć, że grupy je popełniające to przedsiębiorstwa, z tym, że w ich przypadku gra rynkowa odbywa się w strefie nielegalnych oligopoli, gdzie obowiązuje doktryna klasycznego liberalizmu ekonomicznego[5], z silnym oddziaływaniem zasady leseferyzmu[6], oparta na obyczajach. Osiągane w ten sposób zyski, nie mogą jednak być wykorzystywane bezpośrednio w celu konsumpcji, z uwagi na fakt, iż wykazanie ich faktycznego pochodzenia przez organy skarbowe groziłoby ich konfiskatą oraz sankcjami karnymi. Przestępcy muszą zatem prać pieniądze z dwóch powodów[7]. Po pierwsze aby uniknąć śledztwa dotyczącego samego transferu pieniędzy, którym mogą zainteresować się organy skarbowe, po drugie w celu uniemożliwienia odtworzenia „śladu pieniężnego”[8] (z ang. paper trail) w kierunku prowadzącym do wykrycia przestępstwa. Tu na uwagę zasługuje również fakt, że do mechanizmów prania pieniędzy, uciekają się również legalne firmy, by uzyskać w ten sposób środki na cele korupcyjne.

Proceder legalizacji ma swój początek w USA w czasach prohibicji lat 20-tych XX wieku, kiedy to mafia chicagowska Ala Capone zakupiła sieć pralni. Następnie każdego dnia do rzeczywistych utargów, dodawano pieniądze pochodzące z prostytucji, hazardu, handlu alkoholem, wymuszeń itp., co wykazywano jako całkowity dzienny dochód, podlegający opodatkowaniu. Od tej praktyki wywodzi się termin “money laundering” czyli pranie pieniędzy[9]. Mimo upływu lat i ewolucji technik tego procederu, niezmiennym pozostaje, iż większość transakcji przestępczych ma charakter gotówkowy. Stałym także pozostaje newralgiczny punkt w tym przestępstwie, jakim jest moment wprowadzenia gotówki do legalnego systemu finansowego. Nie zmienia się zatem ogólna zasada procederu, polegająca na włączaniu dochodów z działalności przestępczej do legalnych strumieni kapitału.

Zmienia się natomiast dotychczasowe, wykreowane przez Brytyjskie Stowarzyszenie Bankierów, definiowanie cyklu „prania pieniędzy” jako trójfazowego przestępstwa (lokowanie, nawarstwianie, integracja)[10]. Tradycyjny schemat zostaje zerwany przez tzw. „mechanizm korporacyjny[11]” (Corporate vehicle wg OECD), który stanowi wyższą i bardziej złożoną strategię prania pieniędzy[12].

Przepływy brudnych pieniędzy zaobserwowano w trzech następujących obszarach:

system finansowy,
fizyczny ruch pieniężny z użyciem kurierów,
fizyczny ruch dóbr lub usług w systemie handlowym.

Trzeci przepływ jest obecnie najmniej rozpoznany, gdyż jest najtrudniejszy do wykrycia. Zdanie to podzielają m.in. autorzy raportu Trade Based Money Laundering FATF[13], eksperci brytyjscy[14], a także twórcy raportu dotyczącego nielegalnego handlu drewnem w rejonie Azji i Pacyfiku[15]. Atrakcyjność międzynarodowego systemu wymiany handlowej, została ponadto zwiększona, poprzez zaostrzone metody wykrywania omawianego przestępstwa w pierwszych dwóch kategoriach[16].

W celu przyjrzenia się bliżej omawianemu zjawisku, wydaje się zasadnym znalezienie, przy pomocy kwerendy literatury, prasy oraz tematycznych stron internetowych, odpowiedzi na następujące pytania: Jaka jest skala zjawiska? Jaką rolę w procederze odgrywają tzw. „raje podatkowe” i pozabankowe systemy transferu wartości majątkowych? Jak są wykorzystywane strefy wolnego handlu? Jak przez handel międzynarodowy rozliczają się między sobą przestępcy? Zasadnym jest też uzyskanie odpowiedzi dotyczącej wpływu skali prania pieniędzy na globalną gospodarkę oraz jak społeczność międzynarodowa walczy z praniem pieniędzy?

1. Skala zjawiska „prania pieniędzy”

Określenie skali zjawiska jest przedmiotem badań środowisk naukowych oraz organów ścigania. W. Jasiński[17] wskazuje cztery obszary, w których można wykorzystać wiedzę o skali przepływu brudnych pieniędzy:

„W przypadku szacowania skutków przestępczości zorganizowanej dla celów stanowienia prawa czy konstruowania programów jej zwalczania, także w wymiarze międzynarodowym;
Do skutecznego wyznaczania efektywności środków przeciwdziałania praniu pieniędzy
W przypadku szacowania makroekonomicznych skutków prania pieniędzy, w szczególności w sektorze finansowym, np. wpływu na popyt pieniądza, zmian wskaźnika ryzyka podejmowania przedsięwzięć ekonomicznych, oceny jakości usług instytucji finansowych, zmian w zakresie polityki podatkowej, handlowej itp.
Do zrozumienia fenomenu tego procederu, jego poszczególnych stadiów i technik związków pomiędzy nimi itd.”

Pierwszą próbę oszacowania wielkości pranych pieniędzy na świecie podjął w 1996 r. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW). Wyliczenia te określono na kwotę 2 -5% produktu światowego, czyli między 590 miliardów USD a 1,5 biliona USD. Dolna granica odpowiadała całkowitemu PKB Hiszpanii z tegoż roku.[18]Dane te podtrzymuje B. Steel[19], Interpol[20] oraz UNODC[21], przyjmując, że każdego roku, całkowity przepływ brudnych pieniędzy na świecie przekracza 500 miliardów USD. Mniejszą wartość określa ONZ[22], który kalkuluje przestępcze dochody na około 400 miliardów rocznie. Oprócz szacunków globalnych prowadzone są także analizy geograficzne. I tak np. wielkość transferów za narkotyki z zachodniej części USA do Kolumbii ocenia się na 5 miliardów USD[23]. Ponadto FBI określa, że pewne formy korporacyjnego NIS (nominee incorporation services[24]) w USA piorą ok. 36 miliardów rocznie na rzecz grup przestępczych z bloku byłych państw Związku Radzieckiego[25]. Dla porównania roczne zyski netto American Express za 2006r wyniosły 27136 milionów dolarów[26]. Wszystkie ustalenia mają oczywiście charakter spekulacyjny, gdyż trudno jest dokładnie wyliczyć dochodowość poszczególnych czynów karalnych. Wynika to z ich utajnionego i indywidualnego charakteru[27], a także z uwagi na brak światowych jednolitych standardów penalizacji czynów przestępczych oraz ich dochodowości. Zniekształcenia owe, wg W. Jasińskiego[28], wynikają z faktu, że pewne zachowania w jednych krajach traktowane są jako przestępstwa w innych zaś – nie. Dodatkowo w części krajów dane przestępstwo przynosi zyski, a w innych – nie. Ponadto raz wprowadzona do międzynarodowego systemu finansowego kwota brudnych funduszy nie może być mnożona przez liczbę krajów przez które jest transferowana. Z uwagi na powyższe trudności, Grupa Specjalna ds Przeciwdziałania Prania Pieniędzy (Financial Action Task Force on Money Laundering – FATF[29]), chcąc zachować zaufanie i profesjonalizm, mimo opracowania modelu badawczego w 1998r[30], obecnie nie prowadzi żadnych przedmiotowych wyliczeń procederu[31]. Jeśli jednak odnieść przedział procentowy ustalony przez MFW do danych opublikowanych przez OECD[32], odnośnie wielkości produktu światowego w 2006r, to kwota brudnych pieniędzy w tymże roku zawiera się w przedziale między 726 a 1815 miliardów USD rocznie. Zjawisko to charakteryzuje się złożonością i wielowymiarowością o niezwykle dynamicznym charakterze ponadnarodowym. Pogląd ten podzielają również A. Bela, E. Bolesławska[33]. Zaznaczyć tu należy, że największa potrzeba prania występuje w krajach, gdzie większość transakcji jest rejestrowana w instytucjach finansowych i ma postać bezgotówkową. Natomiast w krajach, w których nie trzeba tworzyć “fałszywego usprawiedliwienia”[34] dla posiadanego majątku, money laundering ma charakter marginalny.

Wobec powyższego wydaje się słuszna opinia J.W. Wójcika[35], że rozmiary, zakres i metody prania brudnych pieniędzy wskazują na to, że jest to nie tylko problem kryminologiczny i prawno – karny, ale także istotny problem ekonomiczno społeczny w skali globalnej. M. Gold i M. Levi dodają, że jest to problem także polityczny[36]. Natomiast E. Pływaczewski[37], uznaje legalizację brudnych pieniędzy za drugi, nieopodatkowany obieg gospodarczy.

2. Rola „rajów podatkowych” i pozabankowych systemów transferu wartości majątkowych

W procesie prania pieniędzy z wykorzystaniem systemu międzynarodowych rozliczeń, istotną rolę odgrywają transakcje off-shore, realizowane w krajach określanych jako „raje” lub „oazy podatkowe”[38] (tax pardise, tax haven lub tax shelters). Są one położone u brzegów Europy lub Ameryki i stanowią najczęściej dawne kolonie lub tereny zależne. Dosłowne tłumaczenie terminu off-shore oznacza “z dala od wybrzeża”. Określenie to pochodzi z okresu prohibicji w USA, kiedy to statki z alkoholem wypływały poza amerykańskie wody terytorialne i tam go sprzedawały. Zdaniem J.W. Wójcika[39], termin ten, w zakresie działalności grup przestępczych, należy interpretować jako synonim “poza zasięgiem prawa” z gwarancją anonimowości i bezkarności dla tych, którzy mają coś do ukrycia, zalegalizowania jak np. brudne dochody. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w literaturze makroekonomicznej zjawisko przeciwne do offshoringu lub out-sourcingu, określa się terminem „in-shoring” lub „in-sourcing”[40]. W swojej definicji określa on zmianę trendu z dotychczasowego, który charakteryzował się obsługą podmiotów krajowych przez zagraniczne, na trend pozyskiwania obsługi podmiotów zagranicznych przez firmy krajowe. W praktyce ma to oznaczać odwrócenie kierunku przepływu kapitału, co ma wpłynąć dodatnio na bilans płatniczy i wzrost zatrudnienia. W zakresie procesu „prania pieniędzy” używanie terminu in-shore, jest zasadne tylko w odniesieniu do kraju, którego polityka w ramach obowiązującego prawa, pozwala na legalne inwestycje, przestępczego kapitału.

Wykorzystanie międzynarodowej pozycji rajów podatkowych, występuje w dwóch przypadkach. Pierwszy z nich dotyczy przejrzystego obiegu gospodarczego, drugi zaś dotyczy szarej strefy. W szarej strefie znajdują się zarówno podmioty, które nie chcą płacić podatków wykorzystując np. mechanizm cen transferowych[41] jak i podmioty osiągające dochody z działalności niezgodnej z prawem. Przed drugą wojną światową pełną dyskrecję klientom oferowały banki szwajcarskie. Korzystali z tego m.in. naziści. Jednak po wprowadzeniu zmian w systemie prawnym, centrum bezwzględnej ochrony ich tajemnicy bankowej, przeniosły, do placówek w jurysdykcjach rajów podatkowych w Jersey, Kajmanie, Liechtensteinie, itd.[42] Tworzenie i rozwój sektora off-shore sprowokował ZSRR w czasach Zimnej Wojny[43]. Przyczyną była silna potrzeba zmiany formy, dotychczasowej praktyki, trzymania obcej waluty w bankach zagranicznych, Przed wspomnianym okresem Związek Radziecki deponował swoje rezerwy walutowe w bankach brytyjskich. W czasie konfliktu z USA Rosjanie bali się, że Wielka Brytania działając na zlecenie Stanów Zjednoczonych podniesie podatki, opłaty i obniży stopy procentowe dla prowadzonych na rzecz ZSRR rachunków. Konsekwencją takiej działalności będzie zmniejszenie faktycznego wolumenu posiadanej waluty amerykańskiej. Drugim etapem były w 1960 r. kryzysy płatności w USA, kiedy to bankom narzucono kontrolę kapitału. Banki rozpoczęły poszukiwania nowych form przyciągnięcia kapitału inwestycyjnego. Pojawiły się zatem świadectwa depozytu, które stanowiły konkurencję w latach 70 XX w. dla obligacji rządowych i korporacyjnych w staraniach o kapitał inwestycyjny krajów OPEC. Zgromadzone pieniądze banki zaczęły pożyczać rządom różnych krajów, które dotąd zadłużały się przez emisję obligacji. Sektor off-shore gwarantował tym operacjom bankowym niskie koszty obsługi. W latach 80-tych XX w. światowy kryzys zadłużenia zredukował transakcje off-shore. Rządy na całym świecie zwiększyły zainteresowanie konserwatywnym zarządzaniem finansami przez pozyskiwanie inwestycji bezpośrednich.

Spuściznę licznych jurysdykcji off-shore szybko zaczęły wykorzystywać globalne strategie prania pieniędzy w celu tworzenia tzw. shell corporations/companies (muszle – przedsiębiorstwa przykrywkowe[44]). Termin ten jest angielskojęzycznym określeniem przedsiębiorstwa “przykrywki”, którego zadaniem jest kamuflaż rzeczywistego celu jaki został przyjęty przez tworzące je osoby. Podmioty te są najczęściej ogniwami sieci powiązań kliku firm, mających swe siedziby w różnych krajach świata, powiązanych ze sobą kapitałowo lub osobowo[45] zarządzanych niejednokrotnie poprzez internet. Problem ten dostrzegają także A. Bela, E. Bolesławska[46] opisujący problematykę zespołu spółek, specjalizujących się wykorzystywaniu metody pustych transakcji. Ten rodzaj działalności jest przez W.C. Gilmora[47] nazywany zamiennie korporacją kadłubową.

Analizując internetowe strony pośredników[48] w zakładaniu spółek off-shore, zasadnym wydaje się zacytować pogląd W. Jasińskiego[49], że są to podmioty ułatwiające swoją działalnością tworzenie korporacji przykrywkowych przez zorganizowane grupy przestępcze. Przedmiotowe oferty, choć nie dopuszczają pomocnictwa w układaniu strategii prania brudnych pieniędzy, to sposób autoprezentacji wskazuje na to, że swojemu klientowi są w stanie ułatwić pełną anonimowość mimo współpracy danej jurysdykcji z FATF. W sumarycznym zestawieniu ofert można mieć do wyboru założenie: spółki off-shore (handlowej, usługowej, inwestycyjnej, patentowej, transportowej), trustu[50] lub holdingu oraz fundacji za 5 tys. euro, loterii za ok. 8 tys. euro, towarzystwa ubezpieczeniowego za ok. 18 tys. euro, banku za około 50 tys euro (z wykorzystaniem nowoczesnych internetowych produktów rynku finansowego) itp. Wybór sfery działalności i najkorzystniejszej jurysdykcji[51] dla potrzeb klienta odbywać się może za pośrednictwem agencji. Rozważaniom podlegają takie elementy jak: stabilizacja ekonomiczno – polityczna, stopień prawnej ochrony poufności danych klienta oraz monitorowania transakcji, infrastruktura teleinformatyczna, skala podatkowa, obowiązki prowadzenie księgowości, koszty rejestracji i utrzymania firmy. Powyższa analiza może też zostać wykonana bez udziału pośrednika[52], co eliminuje, choć znikome, to jednak ryzyko ujawnienia danych prawdziwego klienta. Natomiast korzyścią z finansowego pośrednika w zakładaniu spółek off-shore jest to, że oferuje on swoje usługi licznym klientom. Dzięki temu może on budować korzystne konstrukcje handlu lub przepływów pieniężnych dla kilku grup przestępczych jednocześnie. Rozdzielanie środków pochodzących z przestępstwa pomiędzy firmami przykrywkowymi, E. Pływaczewski[53] wskazuje jako główny cel wykorzystywania spółek off-shore. Owe możliwości międzynarodowego życia gospodarczego są wykorzystywane przez zorganizowane grupy przestępcze w celu prania brudnych pieniędzy pochodzących z prowadzonych przez nie nielegalnych działalności. Jednocześnie należy pamiętać o tym, na co wskazują K. Buczkowski i M. Wojtaszek[54], że penalizacja przedmiotowego procederu jest możliwa tylko wtedy, gdy istnieje element rejestracji momentu, w którym uzyskane nielegalnie środki finansowe są włączane przez dające się ustalić osoby do legalnego strumienia pieniędzy. W innym przypadku pozostają tylko domniemania “dziennikarskie” odnośnie rozpoznawanego zjawiska.

Sprawne działanie firm przykrywkowych jest zależne od dwóch grup czynników, dzięki którym proceder jest łatwiejszy do przeprowadzenia oraz trudniejszy spenalizowania[55]. Pierwsza z nich wykorzystuje nisze w możliwościach życia gospodarczego, tworzące warunki dla rozwijania tzw. “Strategii Błękitnych Oceanów[56]” o kryminalnym zabarwieniu. Wynika to z faktu, że przy bliższym przyjrzeniu się przestępczości zorganizowanej, okazuje się, że państwa, które ją zwalczają, są przez nią postrzegane jak ekonomiczna konkurencja, która w dodatku tworzy sprzyjający dla siebie system prawa. Powyższe sytuacja wymusza na przestępcach, tworzenie metod, dzięki którym państwa prawa będą bezradne przy próbach ich ścigania. Druga grupa czynników to możliwości prawne jakie stwarzają państwa, uczestniczące w międzynarodowym życiu gospodarczym, dla których nie ma znaczenia pochodzenie napływających do niego środków. Występuje tu pewna zależność związana z rozwojem gospodarczym. Im kraje są bogatsze tym chętniej walczą z praniem pieniędzy oraz chętniej przeznaczają na to znaczne sumy. Dodatkowymi warunkami temu sprzyjającym są partykularne interesy regionów prowadzących politykę wspomagania spółek off-shore oraz rozwój bankowych produktów internetowych. Znaczące jest tu zatem spostrzeżenie ekonomisty K. Hinsterseera[57] , który twierdzi, iż państwa przechodzące przemiany gospodarcze, potrzebujące desperacko inwestycji, decydują się “przymknąć oko” na faktyczne pochodzenie napływającego kapitału. Brudne pieniądze traktują to jako krótkotrwały mechanizm napędzający koniunkturę gospodarczą, która ma przyciągnąć legalne inwestycje bezpośrednie.[58] System hawala pozwala na przykład odbudowywać zrujnowaną gospodarkę Afganistanu[59]. Powyższe powoduje też asymetrię w ustalaniu wysokości kar za poszczególne przestępstwa. Ponadto poszczególne centra off-shore robią wszystko, by odseparować się od miana „domu dla brudnych pieniędzy”. Otrzymanie takiej etykiety, powoduje wycofanie się z danej oazy legalnych przedsiębiorstw, które nie chcą uchodzić w oczach swoich klientów za partnerów podejrzanych o związki z firmami przestępców.

Powyższe zjawiska są wykorzystywane przez zarządców kapitału przestępczego, którzy[60] lokują go tam, gdzie jest najmniejsze ryzyko wykrycia jego pochodzenia oraz mało dotkliwa penalizacja procederu. Z raportu CIA[61] wynika, że kraje w Europie Wschodniej, pozostające w relacjach z firmami przykrywkowymi to Armenia, Białoruś, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Republika Czeska, Estonia, Gruzja, Grecja, Kazachstan, Łotwa, Litwa, Mołdawia, Polska, Rumunia, Rosja, Słowenia, Turcja, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan i Jugosławia. Polska w roku 2000 była postrzegana przez włoskie i amerykańskie grupy przestępcze jako pralnia pieniędzy, których transfery docelowo trafiały do instytucji finansowych na Karaibach. Natomiast polskie grupy, swoje off-shore miały w Lichtensteinie[62]. Aktualnie jako konkurencję dla jurysdykcji off-shore, w zakresie przyjaznych warunków do zakładania firm przykrywkowych, wskazuje się stany Delaware, Nevada i Wyoming[63]. W jednym z rozpoznanych przypadków w Holandii, firmy przykrywki kupowały zagraniczne komponenty do krajowej produkcji. Transakcje były finansowane z kredytów zaciąganych również za granicą. Na uwagę zasługiwał fakt, że kredytodawca nie weryfikował zdolności kredytowej firmy. Firma natomiast nie przejmowała się zwiększającym się deficytem[64]. W tej praktyce finansowej, zdaniem cytowanego przez K. Wąsowskiego, W. Wąsowskiego[65], V. Tanzi, stopa zwrotu i ryzyko inwestycyjne pełni rolę dalszoplanową. Nasuwa to wniosek, że wykorzystanie firm przykrywkowych w procesie prania brudnych pieniędzy ma charakter rozwojowy w skali międzynarodowej.

W ostatnich latach obserwuje się, że w strategiach prania pieniędzy ewoluuje zjawisko przechodzenia z oszustw w księgowości jednej firmy na wyższy poziom oszustw w księgowości całej korporacji. Zwłaszcza dotyczy to operacji fuzji nowych firm czy holdingów. Pozwala na to odejście od tradycyjnego dziewiętnastowiecznego modelu zarządzania korporacją pionową w kierunku nowoczesnej, poziomej struktury korporacji rozłożonej w kilku jurysdykcjach. Odbywa się to przy wykorzystywaniu mechanizmu off-shore, poprzez trusty składające się z kilku spółek off-shore, których środki są transferowane przez banki off-shore w kilku jurysdykcjach off-shore[66]. Takie rozwiązanie pozwala nie tylko na pranie pieniędzy, ale też na przyciąganie kapitału osób trzecich, który potem w kilku transakcjach zostaje zdefraudowany. Korporacja o strukturze poziomej, posiada bardzo złożoną hierarchię pla nowania budżetu, podejmowania decyzji i odpowiedzialności. Stanowi to problem przy wskazaniu konkretnej osoby odpowiedzialnej za działania korporacji.[67]

W mechanizmach korporacyjnych często występują akcjonariusze zarejestrowani w jurysdykcjach zakładanych jednostek, jednak nie ma rejestracji właścicieli zysków (Beneficial Owners)[68]. Tak duży potencjał anonimowości stanowi poważny problem w rozpoznaniu nielegalnych transakcji. Ponadto nie we wszystkich jurysdykcjach jest wymagana aktualizacja danych firmy oraz penalizacja doprowadzenia firmy do upadłości, gdzie w zakresie kary zawiera się dostęp organów ścigania do dokumentacji finansowej bankruta[69]. Podobnie jest z wymogiem uzyskania przez pośredników np. notariuszy licencji na występowanie w imieniu faktycznego właściciela. Bank w Nowym Jorku zaobserwował, że prawo o Trustach w Cook Islands, Nevis, and Niue pozwalające na nieograniczone przedstawicielstwo i zamknięcie Trustu. Powoduje to wzrost wysokości i częstotliwości transakcji z krajami Europy Wschodniej a następnie przenoszenie Trustu do innej jurysdykcji.[70] Używanie trustów w procesie prania pieniędzy zaobserwowano także w rejonie Azji i Pacyfiku.[71]

Poniższy rysunek ilustruje przypadek[72] wykorzystania mechanizmu korporacyjnego, w którym nie zdołano ustalić właściciela zysków. Wpłaty z Funduszu „A” do Banku „B” obejmują „brudne pieniądze”.

Fundusz „A” został założony na brytyjskich Wyspach Dziewiczych z ustanowieniem zarządzania nim przez Spółkę „D” w Dublinie. Obsługę jego aktywów wysokości 93 milionów euro powierzono Bankowi „B”. Akcjonariuszami funduszu był Bank „C” w Szwajcarii i Fundusz „E” z Bahama zarządzany przez Spółkę „F” również w Bahama. Fundusz „E” z Bahama był kontrolowany przez Bank „G” w Szwajcarii.

Wykorzystanie prezentowanej strategii mechanizmu korporacyjnego, nie pozwala w żaden sposób porównać Bankowi „B” wysokości obsługiwanych aktywów Funduszu „A” z faktycznymi wpływami od akcjonariuszy. Ponadto złożona struktura odpowiedzialności i zarządzania nie pozwoliła wskazać osoby, która faktycznie zarządzała praniem brudnych pieniędzy i czerpała z tego zyski.

Rosnąca rola podmiotów korporacyjnych w globalnej gospodarce takich jak: trusty i przedsiębiorstwa świadczące usługi agencyjne dla osób prawnych, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i fundacje, właśnie poprzez swoją strukturę pozwalają na udział w procederze prania brudnych pieniędzy w skali międzynarodowej. Transnarodowe korporacje dokonują różnorodnych transakcji wymiany towarowo – pieniężnej i usługowo-pieniężnej na całym świecie. Stanowią zatem doskonałą formę wprowadzenie do legalnego systemu finansowego pieniędzy pochodzących z różnego rodzaju przestępstw. Zarządzający strukturą korporacyjną mogą być nawet nieświadomi tego, że ich firma uczestniczy w transferach nielegalnych dochodów. Shell companies mogą składać się z kilku różnych form i operować zarówno w jurysdykcjach off-shore jak i w krajach z transparentnością podatkową. Mogą być zakładane w jednej lub kilku jurysdykcjach. Akcje mogą być sprzedawane osobom prawnym lub ich przedstawicielom. Jakieś firmy mogą realizować pojedyncze cele a jakieś kilka celów. Shell companies są wykorzystywane także do tworzenia brudnych funduszy do realizacji np. celów korupcyjnych. np. poprzez ukrycie prawdziwego właściciela.[73] Tak więc mechanizm korporacyjny, zalicza się do najbardziej złożonych metod prania pieniędzy w handlu międzynarodowym, a trusty są najbardziej wszechstronne. Słuszny zatem wydaje się pogląd J. Głuchowskiego[74], że znaczna część środków w oazach podatkowych pochodzi z prania pieniędzy. Takie transakcje finansowe są od początku ukierunkowane na ukrycie śladów rachunkowych oraz zabezpieczenie anonimowości. Podmioty te w praktyce posiadają tylko szyld w miejscu prowadzenia zadeklarowanej działalności, działają w oparciu o wielu pośredników a zarządzanie firmą odbywa się z dogodnego dla właściciela miejsca na świecie.

3. Pozabankowe systemy transferu wartości majątkowych

W międzynarodowych transakcjach handlowych, przestępcy wykorzystują także pozabankowe systemy transferu wartości majątkowych, które nie są tak nadzorowane przez instytucje państwowe jak banki.[75] Należą do nich, łatwiejsze do transferowania i lżejsze od gotówki – przekazy pieniężne, nie wymagające identyfikacji klienta. Według CIA małe instytucje finansowe (money services businesses – MSBs), stanowią konkurencję [76]dla banków w zakresie usług przekazywania pieniędzy, szczególnie dlatego, że mogą to robić nie formalnie. Ponadto kody transmisji nie muszą się mieścić w żadnym międzynarodowym standardzie tej usługi. Uniemożliwiają zatem śledzenie drogi od nadawcy do odbiorcy ostatecznego. Firmy takie mogą ponadto nie koncesjonować i prowadzić ją jako dodatkową usługę np. w sk lepie spożywczym, czy na stacji benzynowej. Rozpoznano, że pod przykrywką firm oferujących usługę wymiany waluty dla drobnych klientów, dokonywane są transfery gotówki do innych krajów. W USA ponad 80 % z nich nie podlega nadzorowi finansowemu z uwagi na deklarowaną małą wartość obrotów.[77] Natomiast na 400 zidentyfikowanych MBS wszczęto 300 postępowań karnych w związku z praniem pieniędzy. W około 20% rozpoznanych w USA spraw, przekazy pieniężne są wykorzystywane w procederze prania pieniędzy. W Stanach Zjednoczonych mechanizm ten jest głównie wykorzystywany na kierunku Ameryka Łacińska i Meksyk[78]. Podobne mechanizmy zaobserwowano w Kanadzie, Kolumbii i Hiszpanii.[79] Do pozabankowych systemów transferu wartości majątkowych, zalicza się również alternatywne systemy przekazu pocztowego regionów Azji i Pacyfiku. Stanowią one tradycyjną, opartą na silnej kulturze, honorze i zaufaniu formę ruchu pieniędzy. Metoda ta może przybierać nie tylko jednolity system operacji, ale także kilka regionalnych podsystemów (bankowości etnicznej). Do głównych zaliczyć można system hawala/hundi i azjatycki system orientalny. Różnią się te systemy typem pranych funduszy, występowaniem czynnika kontroli dewizowej i sposobem rozliczeń kredytowych między etnicznymi bankierami. Mechanizm polega na tym, iż etniczny bankier w kraju A przyjmuje określoną wpłatę z dyspozycją, by środki przekazać do odbiorcy kraju B. Bankier z kraju A kontaktuje się zatem z bankierem w kraju B i anonsuje odbiorcę wpłaconych mu środków. Bakier w kraju B z własnych operacyjnych rezerw finansowych, przekazuje wpłatę z kraju A wskazanemu odbiorcy. Obaj bankierzy pobierają od tej transakcji prowizję. Sieć etnicznych bankierów oplata cały świat. Pieniądze fizycznie nie przekraczają żadnej granicy i nie ma żadnego udokumentowanego śladu transakcji. Mechanizm jest wykorzystywany w rejonie „złotego trójkąta” i „złotego półksiężyca”, gdzie są produkowane narkotyki (opiaty, heroina i meta amfetamina)[80] W Afganistanie ok. 80-90 % pieniędzy pierze się systemem hawala[81]. System hawala to ok. 1 mld USD rocznie[82]. Emigracja azjatycka zwiększa ilość takich transakcji. Kolejną grupą usług finansowych są towarzystwa ubezpieczeniowe, które mogą zostać nabyte a następnie ich prawo własności jest przenoszone przez sprzedaż.[83] Przy mniejszej wartości majątkowej, wykorzystywani są brokerzy ubezpieczeniowi. Przestępcy wykupują polisę by następie dokonać jej likwidacji. Pozwala to na legalne przesłanie pieniędzy np. do jurysdykcji offshore. Koszty związane z zerwaniem umowy stanowią koszty wyprania pieniędzy[84]. Powyższe zjawiska są obserwowane na całym świecie.

4. Strefy wolnego handlu a pranie pieniędzy

Przestępcy w celu legitymizacji swoich dochodów, w swoich strategiach, wykorzystują wolne obszary celne, w którym transakcje handlowe podlegają mniejszemu nadzorowi. Strefy wolnego handlu USA ustanowione w celu pobudzenia produkcji, stanowią jednocześnie ułatwienie dla procederu prania pieniędzy. Często jest tu wykorzystywana fałszywa dokumentacja, która wypacza wartość faktycznego importu lub eksportu. Pod przykrywką wykorzystania mechanizmu optymalizacji podatkowej, kryje się np. fałszowanie faktur.[85] Spotykaną formą przestępstwa jest tu użycie tej samej dokumentacji spedycyjnej, faktur prze kilka firm z USA jako podstawy do wykonania przelewów do Kolumbii za faktycznie jeden towar. Zjawisko to nosi nazwę „reintegrate papers”[86]. W Panamie, posługującej się dolarem amerykańskim jest ok. 1400 przedsiębiorstw, które bez opłat celnych mogą przesyłać towary do USA. Płatności mogą być dokonywane z depozytów założonych w bankach amerykańskich. Roczny obrót między SWH a USA szacuje się na około 250 miliardów USD[87]. Tworzy to doskonałe warunki do kolumbijskiej wymiany peso.[88] W strefie wolnego handlu Afganistanu[89], pranie pieniędzy jest wiązane z obrotem olejem jadalnym, paliwem i innymi dobrami konsumenckimi. Zauważa się tu nawet zależności miedzy ilością narkotykowych transakcji a wielkością legalnego handlu[90]. W Afryce francuskojęzycznej zagrożoną strefą wolnego handlu jest Sao Tome[91]. Do omówionych wcześniej rejonów geograficznych należy dodać również Azję Środkową, która obecnie stanowi jeden z najbardziej newralgicznych obszarów zagrożonych opisywanym procederem[92]. Na gruncie europejskim, na uwagę zasługują kraje[93], z którymi Komisja Europejska, w oparciu o artykuły XXIV GATT i V GATS, podpisała umowy o Strefach Wolnego Handlu i Uniach Celnych.

5. Metody rozliczania się między grupami przestępczymi

Ze zjawiskiem prania pieniędzy z działalności przestępczej, wiążą się jednocześnie rozliczenia finansowe między grupami przestępczymi. W zachodniej części USA, po wprowadzeniu przez rząd kolumbijski zakazu wymiany peso na dolary[94], rozwinął się tzw. czarny rynek wymiany peso (Black Market Peso Exchange – BMPE[95]) Polega ona na wymianie dolarów pochodzących z handlu narkotykami na legalne peso w Kolumbii. Do wyrafinowanej formy zapłaty za narkotyki, wykorzystywani są rezydujący w USA pośrednicy, którzy skupują dolary od amerykańskich handlarzy narkotyków. Następnie sprzedają je nieświadomym procederu, kolumbijskim biznesmenom, prowadzącym wymianę handlową z USA. Środki zdeponowane w bankach amerykańskich, służą pośrednikom do regulowania należności kolumbijskich biznesmenów, którzy importują towary do Kolumbii jak np. elektronika, części samochodowe, alkohol czy tytoń. Następnie kolumbijscy biznesmeni wypłacają w peso w Kolumbii równowartość wydanych w USA dolarów producentom narkotyków. Skupowane przez pośredników dolary mogą być także przemycane np. do banków off-shore w strefie wolnego handlu w tym samym celu. Za przykład może tu służyć przypadek, kiedy pośrednicy finansowi wykorzystali amerykańskich jubilerów, którzy wykonali fikcyjne płatności za import złota z Kolumbii do USA[96]. Zakup towaru o znacznej wartości usprawiedliwiał transfer do Kolumbii znacznej ilości gotówki. Następnie złoto zostało przetopione na zwykłe przedmioty metalowe jak nakrętki, zasuwki itp. i odesłane do Kolumbii jako oddzielna transakcja importu z USA do Kolumbii. Następnie biznesmeni z Kolumbii przekazali równowartość zapłaty za towar do producentów narkotyków. W zamian za to jubilerzy, w imieniu kolumbijskich biznesmenów, faktycznie płacili za towary kupowane w USA.

6. Wpływ prania pieniędzy na gospodarkę

Problem ruchliwości przestępczego kapitału przekłada się na skalę skutków prania pieniędzy. W ujęciu makroekonomicznym, ma to charakter spekulacyjny, i zdaniem P. J. Quirka[97]przynosi takie ujemne skutki jak:

błędy w polityce pieniężnej i fiskalnej w związku ze zniekształconymi przez pranie pieniędzy statystykami makroekonomicznymi;
pojawianie się nieoczekiwanych zmian w popycie globalnym na pieniądz. Tezę tę głosi także cytowany przez K. Wąsowskiego i W. Wąsowskiego[98] V. Tanzi,;
przyczynianie się do występowania niestabilności kursów dewizowych i stóp procentowych, co związane jest z nieoczekiwanymi międzynarodowymi transferami środków pieniężnych (Ponieważ kapitał przestępczy jest najczęściej krótkoterminowy a po przeprowadzeniu operacji prania jest wycofywany i lokowany w krajach o stabilnych systemach finansowo– ekonomicznych)
doprowadzanie do deficytu pasywów i nieprawidłowej struktury aktywów w poszczególnych instytucjach finansowych, co może powodować niebezpieczeństwo pojawienia się kryzysów systemowych i generalnie przyczyniać się do niestabilności systemu monetarnego danego kraju i jego erozję ekonomiczną
niekorzystnie wpływa na właściwy pobór podatków od poszczególnych podmiotów w związku z nieprawidłowym deklarowaniem realnego dochodu, czego konsekwencją jest również niewłaściwa alokacja wydatków publicznych. Tezę tę reprezentuje także J. Głuchowski[99], co odnosi się do korzystania przez przestępców z oaz podatkowych
powodowanie prowadzenia niewłaściwej polityki inwestycyjnej i błędna alokację środków finansowych w związku z zakłóceniami cen dóbr, towarów i nieruchomości
niekorzystnie wpływanie na legalne transakcje, w związku z obawą przedsiębiorców,
bankowców i finansistów, co do możliwości nieświadomego zaangażowania się z działalność przestępczą.

Uwagi te podkreślają znaczenie decyzji suwerennych państw na efektywność działań w skali globalnej podejmowanych na rzecz walki z legalizacją środków pochodzących z przestępstwa.

Podsumowanie

Podsumowując materiał przedstawiający wykorzystywanie międzynarodowych transakcji handlowych do prania brudnych pieniędzy, należy uznać, że w ostatnich latach pojawił się problem określenia granicy między ochroną prywatności prowadzenia interesów a potrzebą inwigilacji procesów gospodarczych, wykorzystujących oprócz instytucji tajemnicy bankowej także tajemnicę handlową dla celów przestępczych[100]. Przejrzyście opisuje to stanowisko Departamentu Sprawiedliwości USA[101], że dla grup przestępczych nie istnieją problemy globalnej współpracy, gdy celem jest zysk. Dlatego żeby skutecznie zwalczać pranie pieniędzy, międzynarodowa wspólnota musi tak samo postrzegać to przestępstwo. W tym kontekście, kraje rozwinięte, o większym doświadczeniu, winny wspierać organa ścigania krajów rozwijających się czy nawet krajów trzeciego świata. Zadanie to realizują globalne i regionalne instytucje zajmujące się rozpoznaniem geografii procederu, przewidywaniem nowych metod stosowanych przez „profesjonalnych praczy” i definiowaniem przeszkód w prowadzonych śledztwach. Dzięki temu możliwym jest określanie kierunków w jakich należy podążać, by ograniczyć pranie pieniędzy w skali poszczególnych krajów, kontynentów i świata.

Do zdefiniowanych, międzynarodowych problemów organów ścigania zalicza się tu np. identyfikację transakcji podejrzanych[102], co utrudnia nieznajomość rozpoznawanego rynku/branży wymiany towarowo-pieniężnej[103]. Przejawia się to bezpośrednio w śledztwie[104], w postaci trudności w wyodrębnieniu „brudnych operacji finansowych”, z pośród transakcji:

przypominających legalne obroty,
bardziej osadzonych w gospodarce niż instytucjach,
stanowiących mniejsze przepływy niż transfery legalne,
dokonywanych w firmach o większym profilu usługowym niż produkcyjnym,
dokonywanych w małych firmach o profilu nie finansowym,
dokonywanych głównie poprzez instrumenty finansowe a nie gotówkę.

Dodatkowo prowadzenie postępowań przygotowawczych utrudnia:

prawna liberalizacja kontroli operacji finansowych,
mniejsza kontrola transferów wchodzących do gospodarki narodowej niż transferów z niej wychodzących,
dywersyfikacja usług finansowych oraz konflikt przepisów narodowych z międzynarodowymi ustaleniami.

Mając powyższe na uwadze w lutym 2007r. FATF opublikował raport o nadużyciach mechanizmów korporacyjnych w trustach i przedsiębiorstwach świadczących usługi agencyjne dla osób prawnych[105]. Aktualnie za priorytet uznano identyfikację zagrożeń w sektorze prywatnym, w celu stworzenia w nim tzw. „dobrych praktyk” i wdrożenia zaleceń, w ramach inicjatywy partnerstwa publiczno-prywatnego[106]. Pogłębiono rozpoznanie nowych metod płatności, i wewnętrznych mechanizmów działających w firmach. Dodatkowo zainteresowaniem objęto oszustwa związane z wyłudzeniami podatku VAT poprzez tworzenie fikcyjnych łańcuchów międzynarodowych transakcji a także monitorowanie rynków nieruchomości. Powstały propozycje dotyczące wprowadzenia ograniczeń w korzystaniu z nowoczesnych instrumentów płatniczych poprzez wprowadzenie progów finansowych, cenzusu geograficznego, zakazu ponownego uzupełnienia konta kart przedpłaconych. Interpol podkreśla potrzebę zwiększenia międzynarodowej wymiany informacji a także większą współpracę policyjną z jednostkami wywiadu finansowego oraz większy dostęp do różnych baz danych[107]. Organizacja Narodów Zjednoczonych dostrzegając ten sam problem stworzyła skomputeryzowany system International Money-Laundering Information Network (IMoLIN)[108]. Ponadto jako alternatywę dla systemu hawala stosowanego w takich krajach jak np. Afganistan[109], ONZ proponuje wdrożenie przyjaznego dla obywateli systemu bankowego. Dzięki temu rozwiązaniu zmniejszy się kanał łączenia brudnych dochodów z legalnymi.

Na gruncie amerykańskim, przeciwdziałanie procederowi „prania pieniędzy” jest silnie wspierane systemami informatycznymi. I tak podmioty gospodarcze, w zależności od swego profilu, muszą oprócz formalnego programu Przeciw Praniu Pieniędzy – AML, wdrożyć Rejestrację Płatności Handlowych Gotówką powyżej 10tys. USD – Form 8300[110]. W kwestii omówionego wcześniej zjawiska „pośredników” z krajami Ameryki Środkowej i Południowej, rozwiązaniem ma być system DARTTS (Data Analysis and Research for Trade Transparency System), który pozwala na monitorowanie ruchu cargo przez granicę USA i wychwytywanie anomalii w ruchu towarowo – pieniężnym[111].

Skuteczne organy ścigania, wg ekspertów z USA[112], to takie, które swoją strategią doprowadzają do finansowego rozbijania zorganizowanych grup przestępczych. Próg skuteczności został ustalony na poziomie 75 % spraw, z pośród 100% rocznie prowadzonych, w których zajęcie majątku przestępców przekracza 100tys. USD.

Unia Europejska[113] wskazuje, że struktury zorganizowanych grup przestępczych ewoluują w kierunku wzorów zaczerpniętych z legalnych przedsiębiorstw. Powyższe powinno być wskazówką w procesach informatyzacji organów ścigania i legislacji, ukierunkowanych na zbudowanie warunków, w których możliwym będzie systematyczne przejmowanie skumulowanych przez grupy przestępcze środków gospodarczo – finansowych. Ponadto kluczowym elementem walki z przedmiotowym procederem w średnim i dłuższym okresie jest wsparcie dobrze poinformowanej opinii publicznej, w tym promowanie projektów edukacyjnych z zakresu przestrzegania prawa.

Na gruncie polskim, system walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, tworzą Generalny Inspektor Informacji Finansowej – GIIF, instytucje obowiązane[114] i jednostki współpracujące[115]. W ujęciu transakcji handlowych zdefiniowano głównie wykorzystywanie mechanizmu pustych transakcji na rynku paliwowym i obrocie złomem[116]. W ujęciu transakcji międzynarodowych zarejestrowano operacje z jurysdykcjami rajów podatkowych oraz krajami Azji i Europy Wschodniej[117]. Z dostępnych materiałów wynika, że polskie grupy przestępcze nie korzystają z mechanizmu korporacyjnego. Tu zasadnym jest postawienie pytania, póki co retorycznego, czy takie wnioski płyną z faktu, że krajowe struktury mafijne nie znają tej możliwości, czy też rodzimy system walki z praniem pieniędzy nie posiadł jeszcze stosownej wiedzy, by takie transakcje demaskować, czy też wiedzę posiada, lecz jej nie może publikować?

Każda z metod prania pieniędzy wymaga od wymiaru sprawiedliwości innej specjalistycznej wiedzy. Ściganie przestępstwa prania pieniędzy z wykorzystaniem międzynarodowych transakcji handlowych wymaga kwerendy baz danych złożonej z zasobów różnych instytucji, specjalnych grup roboczych oraz międzynarodowej współpracy i strategicznego myślenia. Wzrost wykrywalności w jednym rejonie świata, powoduje przesunięcie tego przestępstwa do regionów o mniejszej świadomości organów ścigania.

Wymusza także wzrost profesjonalizmu zawodowych praczy, których główną przewagą jest asymetria poziomu wiedzy o nowych metodach procederu, kryminalne strategie Błękitnego Oceanu życia gospodarczego oraz motywacja finansowa. Dodatkowo w celu zwiększenia poziomu anonimowości transakcji, wykorzystywane są nowoczesne technologie teleinformatyczne. Korzyści skali nielegalnych obrotów, służą natomiast do korupcji mało odpornych polityków, urzędników, bankowców, prawników i przedsiębiorców, którzy nie chcą widzieć, iż brudne transakcje powodują destabilizację gospodarki światowej oraz eskalację zagrożeń dla bezpieczeństwa legalnych ośrodków finansowych.

Prorocze zatem stają się tu słowa E.U. Savona[118] z 1994 roku, “Im większy profesjonalizm organów ścigania, tym zorganizowane grupy przestępcze będą przeznaczać wyższe kwoty na zmniejszenie ryzyka wykrycia pochodzenia swoich dochodów. Ten wyścig będzie trwał dopóty, dopóki jednej ze stron nie przestanie się opłacać”. Opłacalność jednak nie będzie spadać, gdy popyt na dobra lub usługi szarej strefy, będzie rosnąć po stronie zwykłych obywateli. Stymulowana przez to podaż, po stronie zorganizowanych grup przestępczych, będzie się dopasowywać do rynku swoich kryminalnych oligopoli.

Tak więc to kryminalizacja życia społecznego powoduje koncentrację kapitału w rękach międzynarodowych grup przestępczych oraz w dłuższej, międzynarodowej perspektywie umacnianie się i dynamizowanie działań o charakterze przestępczym. Natomiast moralność społeczeństwa a w nim jednostki jest relatywna w zależności od punktu widzenia obserwatora.

[1] IFCC Annual Internet Fraud Report 2006, U.S. Department of Justice, Clarksburg, 2007 , s.3.

[2] Techniki „prania pieniędzy” dzieli się na proste i złożone. Wśród prostych wyróżnić można: technikę mieszania, wykorzystania figurantów, prostych operacji bankowych. Do złożonych zaliczyć można m.in.: smurfing, wykorzystanie firm przykrywkowych, kredyt na siebie, zakup na siebie, ceny transferowe, handel elektroniczny, bankowość alternatywna. (zob:) W. Jasiński, Przeciw szarej strefie. Nowe zasady zapobiegania praniu pieniędzy, POLTEX, Warszawa, 2001, s.69 – 105 oraz Pranie brudnych pieniędzy, pod. red. J. Grzywacza, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005, s.23 – 49 oraz 2007 National Money Laundering Strategy, Central Inteligency Agency United State, 03.05.2007r., s. 1- 9.

[3] 3 M. Gold and M. Levi, Money-laundering in the UK: an appraisal of suspicion-based reporting, Griffin Press, Cardiff 1994, s.96.

[4] Termin „przestępstwa podstawowe” jest synonimem określania „przestępstwa bazowe” i oznacza każde przestępstwo, wskutek którego zostały uzyskane dochody, które mogą być przedmiotem przestępstwa. (zob.) Konwencja Rady Europy o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa oraz o finansowaniu terroryzmu z 16 maja 2005r., s.3.

[5] Liberalizm ekonomiczny w ujęciu klasycznym z XVII wieku, polega na wolności pracy, produkcji i handlu w warunkach wolnej konkurencji na wolnym rynku, umożliwiającej nieskrępowany rozwój własności prywatnej. W założeniu nie dopuszcza jakiegokolwiek interwencjonizmu państwa w wolność gospodarczą. Idea najbardziej koherentnego konceptualne indywidualizmu w liberalizmie ekonomicznym, wiedzie logicznie wprost do anarchizmu. Jednostka jest ograniczona jedynie własną subiektywnością i suwerennością ocen. (zob.) R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, wydanie IX rozszerzone, Wydawnictwo Zakamycze, Kielce 1999, s. 44.

[6] Zasada leseferyzmu – pozwólcie działać (od fr. laissez faire), ibidem

[7] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens, banking secrecy and money laundering united nations office for drug control and crime prevention global programmers against money laundering 2002, s.10.

[8] K. Buczkowski, M. Wojtaszek, Pranie pieniędzy, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001, s. 45.

[9] B. Brach, Zemsta Ala Capone, “Wprost” nr 33/1994, s. 21. J.W.Wójcik, Pranie pieniędzy w oazach podatkowych, „Biuletyn Bankowy” nr 6(86), czerwiec 2000, s. 25

[10] W zależności od autora poszczególne nazwy faz są zastępowane ich synonimami. Jednak istota definicji pozostaje niezmienna. Pierwsza faza polega na oddzieleniu środków finansowych, najczęściej znacznej ilości gotówki, od jej przestępczego pochodzenia. W drugiej fazie celem jest stworzenie takiej ilości transakcji, by niemożliwym było odtworzenie miejsca wprowadzenia pieniędzy do obiegu tzw. śladu pieniężnego Trzeci etap to włączenie środków finansowych do legalnego obiegu. Czas, miejsce i dobór sposobów działania w poszczególnych fazach jest zależny od przyjętej przez zorganizowane grupy strategii finalnego wykorzystania uzyskanych nielegalnie środków.

[11] Do mechanizmów korporacyjnych zalicz a się: 1. Międzynarodowe struktury korporacyjnych jednostek lub trustów, 2. przedsiębiorstwa świadczące usługi agencyjne dla osób prawnych w zakresie obsługi prawnej i optymalizacji podatkowej, 3. Działalność przez pełnomocnika – ukrywanie prawdziwego właściciela w międzynarodowych relacjach , 4. Firmy przykrywki (Shell Corporation) – podejmujące działania ekonomicznie niewytłumaczalne, 5. Zagraniczne transfery bez oczywistego związku z działalnością korporacji, (zob.) The misuse of corporate vehicles, including trust and company service providers, Wydawnictwo Financial Action Task Force, 13.10.2006, s3.

[12] Ibidem s.9.

[13] Trade Based Money Laundering, Wydawnictwo Financial Action Task Force, 23 czerwca 2006r., s.5.

[14] M. Gold and M. Levi, Money-laundering… , op. cit., s.29.

[15] Annual Report Asia/Pacific Group on Money Laundering FINAL 1 July 2004 – 30 June 2005, APG Secretariat, Australia, grudzień 2005, s.22.

[16] Trade Based Money Laundering, op cit., s.7.

[17] W. Jasiński, Przeciw szarej strefie…, op.cit., s. 34.

[18] http://www.fatf-gafi.org 14-01-2007(kopia w posiadaniu autora)

[19] http://www.laundryman.u-net.com 14-01-2007(kopia w posiadaniu autora)

[20] Lisa C. Carroll, Alternative remittance systems distinguishing sub-systems of ethnic money laundering in INTERPOL member countries on the Asian continent, http://www.interpol.int, 14.12.2007r. (kopia w posiadaniu autora).

[21] Money-Laundering and Globalization, www.unodc.org , 14.12.2007, (kopia w posiadaniu autora).

[22] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens…, op. cit., s.56.

[23] 2007 National Money …, op. cit., s.57.

[24] Ustanowienie pełnomocnika w postaci korporacji zarządzającej spółką, zamiast jednej osoby.

[25] Kilka międzynarodowych korporacjami NIS rozpoczęło oferowanie usług w zakresie bankowości internetowej lub przesyłu pieniędzy dla obcokrajowców z poza USA. Banki pozwalały na zakładanie kont przez pośredników lub na podstawie przesłanej pocztą kserokopii paszportu. Suma wypranych dzięki temu pieniędzy wg FinCEN wyniosła 4 miliardy USD, (zob.) 2007 National Money…, op. cit. s.64.

[26] Annual report which provides a comprehensive overview of the company for the past year, Form 10-K, American Express Co-axp, 01.03.2007.

[27] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens…, op.cit., s.56.

[28] W. Jasiński, Przeciw szarej strefie…, op.cit., s. 34-35.

[29] FATF swój początek datuje na lipiec 1989r. spotkaniem państw G-7 (Kanada, Francja, Niemcy, Włochy, Japonia, Zjednoczone Królestwo i Stany Zjednoczone), w Paryżu. Do udziału w Grupie Roboczej zaproszono także Komisję Europejską, Australię, Austrię, Belgię, Luksemburg, Królestwo Holandii, Hiszpanii, Szwecji i Szwajcarię. Obecnie FATF jest międzyrządowym ciałem, którego celem jest określenie międzynarodowych standardów walki z praniem pieniędzy, generowanie narodowych i międzynarodowych chęci do zmian w zakresie pożądanej legislacji.

[30] Badania przeprowadzono w 200 państwach według opracowanego modelu kryminologiczno – ekonomicznego opartego na: 1. wielkościach finansowych, generowanych z poszczególnych kategorii przestępstw, ujętych w oficjalnych statystykach, 2. wskaźnikach socjoekonomicznych, pomocnych przy szacowaniu proporcji w zakresie legalizacji odpowiednich funduszy, 3. wskaźnikach tego samego typu, przydatnych przy ocenie atrakcyjności poszczególnych państw jako sprzyjających procederowi prania pieniędzy. Szacunki dotyczące dochodowości poszczególnych przestępstw przyjęto z badań przeprowadzonych w 1995r. Przez Australijską Agendę ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (AU-STRAC). W sumie kwotę wygenerowaną z przestępstw oszacowano na 2,85 bln USD (zob.) Ibidem, s. 34-36.

[31] http://www.fatf-gafi.org 14-01-2007.

[32] Kwota podana przez OECD wynosi 36316 miliardów USD (zob.) OECD in Figures 2007, http://dx.doi.org/10.1787/OIF2007en4 , 14.12.2007 (kopia w posiadaniu autora)

[33] A. Bela, E. Bolesławska, Oszustwa Finansowe. Podręcznik audytora, Infoaudit, Warszawa 2005, s.141.

[34] W.C. Gilmore, Dirty Money. The evolution of money laundering countermeasures, Council of Europe, 1995, s. 140

[35] J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy : kryminologiczna i kryminalistyczna ocena transakcji podejrzanych, Twiger, Warszawa 2002, s. 26.

[36] M. Gold and M. Levi, Money-laundering… , op. cit., s.109.

[37] E. Pływaczewski, Proceder prania brudnych pieniędzy : studia i materiały, Dom Organizatora, Toruń 1993, s. 19.

[38] Podatek z punktu widzenia oaz ma dwie cechy, które zasługują na szczególne podkreślenie, przymusowość i jednostronność nakładania. Stosunek pomiędzy podmiotem nakładającym a płacącym podatek ma charakter przymusowy i może zostać wyegzekwowany niezależnie od woli płacącego. Z kolei prawna jednostronność nakładania jest nieodłącznym atrybutem władzy (ius collectandi sive tributa impotendi) Poprzez nakładanie podatków rządy dążą do redystrybucji wartości majątkowych, określanej mianem sprawiedliwego podziału. Ta sytuacja sprawia, iż dobrze zarabiający ludzie wolnych zawodów przenoszą swe kapitały do oaz podatkowych. Zatem raje istnieją jako rezultat rozwoju systemów podatkowych oraz jako rezultat unikania politycznej interwencji w dziedzinie prywatnej własności. (zob.) J. Głuchowski, Oazy podatkowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1996, s. 9.

[39] J.W.Wójcik, Pranie pieniędzy w oazach …, op. cit., s. 18.

[40] www.offshoringforum.com. 20.02.2008r. (kopia w posiadaniu autora)

[41] W literaturze przedmiotu „ceny transferowe” stanowią technikę księgowości, która szuka optymalnego podziału kosztów i zysków między wspólnymi przedsięwzięciami jednostek korporacji. Celem tej techniki jest tzw. „optymalizacja podatkowa”, czyli niepłacenie podatków w ogóle. Wysokość cen transferowych ma zatem znaczenie dla korporacji w układzie wielkości kosztów cząstkowych i zysków globalnych. Zyski korporacji, mają natomiast znaczenie dla rynków giełdowych, ponieważ wpływają ona na wysokość dywidend, ceny akcji i stopę zwrotu z inwestycji. Ceny transferowe mają także znaczenie dla wyliczenia pożądanych podatków, z których państwo finansuje wydatki publiczne. Jeśli kapitał korporacji jest wytransferowany do najbardziej przyjaznych dla niej jurysdykcji, to mimo pozytywnych aspektów jak np. redukcja bezrobocia, wpływa to ujemnie na saldo rynku kapitałowego gospodarek goszczących jednostki korporacji. W naturalny sposób rodzi to dylematy interesu społecznego i politycznego zarówno w krajach rozwijających się jak i w krajach rozwiniętych. Do mechanizmów kosztowych wpływających na wysokość cen transferowych można zaliczyć: leasing, licencje, prawa autorskie, odsetki od kredytów, opłaty zarządu, usługi doradcze i właściwie wszystko to, czym korporacja może handlować wewnątrz swojej struktury. (zob:) P. Sikka, C. Haslam, Transfer pricing and its role in tax avoidance and flight of capital: some theory and evidence, University of Essex, 22.05.2006, s.3.

[42] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens…, op. cit., s.80.

[43] Ibidem, s. 37.

[44] Skojarzenie z muszlą pochodzi od jej budowy. Na zewnątrz jest piękna a w środku pusta. Shell corporation nie posiada znaczących własnych wkładów kapitałowych czy operacji, natomiast generuje obrót wartościami majątkowymi znacznej wartości.

[45] W. Jasiński, Przeciw szarej strefie…, op. cit., s. 82.

[46] A. Bela, E. Bolesławska, Oszustwa Finansowe…, op. cit., s.145.

[47] W.C. Gilmore, Brudne pieniądze : metody przeciwdziałania praniu pieniędzy, PWE, Warszawa 1999, s. 111.

[48] www.lawyers.neostrda.pl, www.wsr-corporation.com, www.spolki-zagraniczne.pl, 14-01-2007 (kopia w posiadaniu autora).

[49] W. Jasiński, Przeciw szarej strefie…, op. cit., s. 82.

[50] Trust jest to monopol, w którym niknie ostatecznie tak ekonomiczna jak prawna samodzielność poszczególnych przedsiębiorstw. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcją i zbytem, wyznaczający ceny, określający podział zysków. (zob:) www.wikipedia.pl, 14-12-2007r. (kopia w posiadaniu autora).

[51] W zależności od agenta klient ma w sumie do wyboru nastepujące jurysdykcje: Alderney, Andorra, Anguilla, Anjouan, Antigua, Aruba, Bahamas, Bahrain, Barbados, Belize, Bermudas, Botswana, Brit. Virgin Isl., Brunei, Canada, Cayman Isl., Cook Islands , Costa Rica, Cyprus, Dominica, Dom. Republic, Dubai, Gibraltar, Grenada, Guernsey, Hong Kong, Ireland, Israel, Isle of Man, Jersey, Labuan, Liberia, Liechtenstein, Luxembourg, Macao,

Madeira, Malta, Marshall Isl., Mauritius, Monaco, Monsterrat, Nauru, Netherlands Antilles, Nevis, New Zealand, Niue, Panama, Paraguay, Seychelles, Singapore, Switzerland, St. Lucia, St. Kitts St. Vincent, Turks & Caicos,United Arab Emirates, Uruguay, US Virgin Isl., Vanuatu, Western Samoa.

[52] A. Gieros, Raj dobrze dopasowany, “Manager Magazine” nr 6 (7), czerwiec 2005, s. 100.

[53] E. Pływaczewski, Proceder prania…, op.cit., s. 18.

[54] K. Buczkowski, M. Wojtaszek, Pranie pieniędzy…, op. cit., s. 24-25.

[55] Uznania przez ustawodawcę czynu za czyn zabroniony.

[56] Blue Ocean Strategii – (tłum. Strategia Błękitnego Oceanu) stworzona przez Chan Kim i Renee Mauborgne polega na zaprzestaniu walki z konkurencją i skupienie się na nowej, jeszcze nie odkrytej przestrzeni rynkowej. Najważniejszym hasłem jest zaprzestanie walki z rywalami oraz sprawienie, by stali się nieistotni. (zob:) www.forumrozwuju.pl 14-01-2007 (kopia w posiadaniu autora).

[57] K. Wąsowski, W. Wąsowski, Pranie Brudnych…, op.cit., s.16 (za:) K. Hinterseer, An Economic Analysis of Money Laundering (w:) Jurnal of Money Laundering Control – Vol. 1, No. 2, 1997, s. 160-161.

[58] Introduction to Money-Laundering, WWW.unodc.org , 14.12.2007 (kopia w posiadaniu autora).

[59] Afghanistan‟s Drug Industry, Pod red. William A. Byrd And Doris Buddenber , United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) and The World Bank, 12.11.2006, s.183.

[60] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens…, op. cit., s. 47.

[61] 2007 National Money…, op. cit., s 64.

[62] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens…, op. cit., s.55.

[63] 2007 National Money Laundering Strategy, s. 66

[64] M. Gold and M. Levi, Money-laundering… , op. cit., s.100.

[65] K. Wąsowski, W. Wąsowski, Pranie Brudnych…, op. cit., s.16 (za:) V. Tanzi, Money Laundering and the

international Finasial System, IMF Working Paper, Monetary and Exchange Affairs Department, May 1996, s. 6-10.

[66] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens…, op. cit., s.19.

[67] Ibidem, s.83.

[68] Wg nomenklatury FATF są to osoby prywatne, które ostatecznie czerpią korzyści finansowe z mechanizmów korporacyjnych. (zob.) The misuse of corporate vehicles…, op. cit., s.10.

[69] Ibidem, s.13.

[70] 2007 National Money…, op. cit., s.65.

[71] Yearly Typologies Report 2005 – 2006 The Asia/Pacific Group on Money Laundering (APG) Prepared by APG Typologies Working Group Adopted by APG members July 2006, s.14.

[72] The misuse of corporate vehicles…, op. cit., s. 5.

[73] The misuse of corporate vehicles…, op. cit., s. 1.

[74] J. Głuchowski, Oazy…, op. cit., s. 113.

[75] 2007 National Money…, op. cit., s. 3.

[76] Ibidem, s. 33.

[77] 2007 National Money…, op. cit., s. 3.

[78] Wzdłuż południowo-zachodniej granicy USA w procederze biorą udział meksykańskie kantory tzw. ”casas de cambio” (zob.) Ibidem, s. 3.

[79] Ibidem, s.36.

[80] Lisa C. Carroll, Alternative remittance, op. cit.

[81] Afghanistan‟s Drug…, op. cit., s.15.

[82] Ibidem, s.176.

[83] 2007 National Money…, op. cit., s.V.

[84] 2007 National Money…, op. cit., s. 62.

[85] Yearly Typologies Report 2005 – 2006…, op. cit., s. 24.

[86] Law Enforcement Efforts to Combat International Money Laundering Through Black Market Peso Brokering, House of Representatives Subcommittee on General Oversight and Investigations, Committee on Banking and Financial Services, U.S. House of Representatives, October 22, 1997, www.commdocs.house.gov , 14.12.2007r. (kopia w posiadaniu autora).

[87] 2007 National Money Laundering Strategy, s.58.

[88] T. Leggett, Crime and development in Central America, United Nations Office on Drugs and Crime, United Nations Publication, 23.05.2007, s.69

[89] Wolny obszar celny Afganistanu określają umowy: Afghanistan-Iran-Indie; Afghanistan-Iran-Tajikistan; Afganistan –Iran-Turkmenistan-Uzbekistan-Indie; Pakistan-Afganistan.

[90] Afghanistan‟s Drug…, op. cit., s.15.

[91] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens…, op. cit., s.55.

[92] ANNUAL REPORT 2006-2007, Wydawnictwo Financial Action Task Force, 29 June 2007, s.7.

[93] H.R Stahlsbo, EC regional trade agreements, European Commision, 01.04.2007.

[94] Afghanistan‟s Drug…, op. cit., s.69.

[95] 2007 National Money…, op. cit., s. 7.

[96] Ibidem, s.58.

[97] K. Wąsowski, W. Wąsowski, Pranie Brudnych …, op.cit., s.15 (za:) P. J. Quirk, Macroeconomic Implications of Money Laudering, IMF Working Paper, Monetary and Exchange Affairs Department, June 1996, s 22-28.

[98] Ibidem, s.16 (za:) V. Tanzi, Money Laundering and the international Finasial System, IMF Working Paper,

Monetary and Exchange Affairs Department, May 1996, s. 6-10.

[99] J. Głuchowski, Oazy…, op.cit., s. 8.

[100] The misuse of corporate vehicles…, op. cit., s.17.

[101] IFCC Annual Internet…, op. cit., s.3.

[102] M. Gold and M. Levi, Money-laundering… , op. cit., s.101.

[103] J.A. Blum, Esq., M. Levi, R.T. Naylor, P. Williams, Financial havens…, op. cit., s.2

[104] Ibidem, s.23.

[105] The misuse of corporate vehicles…, op. cit., s.1.

[106] ANNUAL REPORT 2006-2007, Wydawnictwo Financial Action Task Force, 29 June 2007, s.II.

[107] http://www.interpol.int 14.12.2007r. (kopia w posiadaniu autora).

[108] International Money-Laundering Information Network (IMoLIN)/Anti-Money-Laundering International Database (AMLID) WWW.unodc.org , 14.12.2007 (kopia w posiadaniu autora).

[109] Afghanistan‟s Drug…, op. cit., s.21.

[110] 2007 National Money…, op. cit., s. 5.

[111] Ibidem, s. 58.

[112] Ibidem, s.101.

[113] Sprawozdanie zawierającego projekt zalecenia Parlamentu Europejskiego dla Rady w sprawie opracowania strategicznej koncepcji walki z przestępczością zorganizowaną (2006/2094(INI))Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, PARLAMENT EUROPEJSKI,A6-0152/2007, PE 378.797v02-00,20.4.2007, s.5-9.

[114] Banki i Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe; instytucje finansowe – domy maklerskie, fundusze inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa factoringowe i leasingowe; zawody prawnicze – notariusze, adwokaci oraz radcowie prawni; biegli rewidenci i doradcy podatkowi; organizacje non-profit – fundacje; pośrednicy wartości majątkowych – domy aukcyjne, kantory, lombardy, komisy, pośrednicy w obrocie nieruchomościami; Poczta Polska i in. Pełne wyliczenie instytucji obowiązanych – art.2 pkt1 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu.

[115] Organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz państwowe jednostki organizacyjne, Narodowy Bank Polski, Komisja Nadzoru Bankowego i Najwyższa Izba Kontroli – art.2 pkt 8 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu.

[116] Informacja Generalnego Inspektora Informacji Finansowej o realizacji w roku 2006 r. ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu, Warszawa marzec 2007 r., str. 7.

[117] Ibidem, s.7.

[118] W.C. Gilmore, Brudne pieniądze…, op.cit., s. 33 (za:) E.U. Savona, M.A. De Feo, Money Trails: International Money Laundering Trends and Prevention/ control Policies, stenogram referatu wygłoszonego podczas konferencji 1994 str. 84.